تغییر جغرافیای تجارت خارجی

اولین نمایشگاه جهانی صادرات به پاکستان، چرا مهم است؟

اولین رویداد بین‌المللی صادرات به پاکستان «IRAN EXPORT 2024» از ۲۶ لغایت ۲۹ دی‌ماه ‌در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی چابهار با حضور بیش از ۱۰۰ شرکت برتر برگزار خواهد شد. هدف از برگزاری این نمایشگاه، فرصت‌سازی برای کارآفرینان ایرانی به منظورِ صادراتِ محصولات و خدمات، انتقال فناوری و تکنولوژی، تعامل تجار جهانی با یکدیگر، ایجاد فرصت‌های بازرگانی و ارتقاء برند است. در این نمایشگاه، علاوه بر حضور تجار، کارآفرینان و فعالان اقتصادی حوزه‌های مختلف صنعتی، تولیدی و خدماتیِ پاکستان، چندین هیأت تجاری، از کشورهایی چون عمان، افغانستان، اقلیم کردستان و… به منظور توسعه‌ی روابط تجاری و صنعتی، حضور خواهند داشت. در این رویداد، امکان برگزاری مذاکرات رودر‌رو، تمرکز بر پتانسیل بسیار بالای محصولات داخلی و صنعت ایران، نمایش آخرین دستاوردهای جدید کشور در ‌بخشِ فناوری صنایع مختلف و صدور این دستاوردها به پاکستان، امکان دسترسی به شبکه‌ای بین‌المللی متشکل از بازرگانان و فعالان صنعت پاکستان نیز فراهم شده است. سخنرانان این نمایشگاه از ایران نیز به دلیلِ همپوشانی این رویداد با کمیته مشترک اقتصادی ایران و پاکستان، علی‌آبادی، وزیر صمت و بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی خواهند بود. اما چرا این رویداد اهمیت دارد و چرا در چابهار برگزار می‌شود؟

سرزمین فرصت‌های بِکر

پاکستان سرزمین فرصت‌های کشف نشده است. این کشور، با پیشرفت در شاخص‌های اصلی اقتصاد، مانندِ تولید ناخالص داخلی «‌‌GDP‌»‌، تولید خالص ملی«‌NNP»، افزایش ذخایر ارزی و در‌آمد سرانه، از عدد ۱۶۲۹ دلار آمریکا عبور کرده است. در واقع، اقتصاد پاکستان، اینک و با توجه به شاخص‌های نشان‌گر و افزایش اعتماد به نفسِ سرمایه‌گذاری، قصد دارد، ضعف‌های اقتصادی خود را رفع کند و زیربنای اقتصادِ بخش خصوصی‌اش را بهبود ببخشد. کمااینکه، طی سال‌های اخیر، تراز تولید ناخالص داخلیِ پاکستان رشد بی‌سابقه‌ای داشته است. در سال گذشته، بیش از چهار میلیون و ۲۸۵ هزار تن کالای غیر‌نفتی به ارزش دو میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلار بین ایران و پاکستان تبادل شد که نسبت به سال قبلِ آن، ۳۰ درصد رشد در وزن و ۴۸ درصد افزایش در ارزش را نشان می‌دهد. همچنین، از تجارت دو میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلاری ایران و پاکستان در سال ۱۴۰۱‌، بیش از سه میلیون و ۵۳۸ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۴۸۸ میلیون و ۱۶۱ هزار دلار، سهم صادرات ایران به پاکستان و ۷۴۶ هزار و ۷۰۰ تن کالا به ارزش ۸۴۱ میلیون و ۸۱۸ هزار دلار، سهم واردات ایران از پاکستان بوده است. صادرات ایران به پاکستان در سال گذشته نیز نسبت به سال ۱۴۰۰ رشد ۲۰ درصدی در وزن و ۱۸ درصدی در ارزش را داشته و واردات ایران از پاکستان نیز ۱۱۹ درصد رشد در وزن و ۱۷۰ درصد در ارزش را ثبت کرده است.

در سال جاری هم، صادرات ایران به پاکستان در بهار به ۹۶۸ هزار تن کالا به ارزش ۴۳۸ میلیون دلار رسید که ۵۷ درصد رشد را نشان می‌دهد. ارزش واردات از پاکستان به ایران هم‌ با ورودِ ۱۴۰ هزار و ۴۴۳ تن کالا/محصول به ایران بالغ بر ۱۷۶ میلیون دلار بود که البته به دلیل محدودیت در واردات برنج نسبت به مدت مشابه، کاهشی ۱۰ درصدی را نیز به همراه داشته است. مضاف بر این‌که، طبق گزارش‌های تجاری ثبت‌شده در دو سال گذشته، مشتقات نفتی‌، گاز مایع‌، محصولات پتروشیمی‌، انواع روغن‌های صنعتی و روغن موتور، کود، قیر‌، حلال‌ها و شوینده‌ها، محصولات پلاستیکی‌، لوله و شیلنگ، لاستیک و تیوپ خودرو ـ موتورسیکلت، مصالح ساختمانی، سیم و کابل، محصولات فولادی‌، کاشی و سرامیک‌، لوازم خانگی‌(یخچال‌، اجاق گاز‌، کولر، لوازم آشپزخانه، لوستر، فرش و موکت)، کاغذ، دستمال کاغذی، نخ و پارچه، پوشاک و کفش‌، محصولات آرایشی و بهداشتی، پوست دباغی شده، میوه و تره‌بار و صیفی و سبزیجات،… از اقلام مهم صادراتی ایران و پاکستان بوده‌اند. البته که ایران تنها مقصد تجاری پاکستان و بالعکس نبوده و نیست.

‌تمامی آن پنج کشور مهم

مطابق با آمار بانک جهانی و گمرک ایران، به غیر از تجارت با ایران، کشور پاکستان در بین ۱۳۸ کشور، دارای رتبه ۶۱ صادرات، رتبه ۴۶ واردات و از نظر تراز تجاری دارای جایگاه ۱۳۲‌ام است. این کشور در سال ۲۰۲۲ توانسته، مقصد صادراتی پنج کشور دیگر باشد. صادرات پاکستان در سال ۲۰۲۲‌، بالغ بر ۳۱٫۲ و واردات آن ۷۱٫۱ میلیارد دلار بوده است. آمریکا، چین، انگلیس، آلمان و هلند‌، پنج کشور برتر مقصد صادراتی پاکستان و پنج مبداء وارداتی آن، شامل چین، امارات‌متحده عربی، اندونزی، آمریکا و عربستان بوده‌اند. بیشترین حجم صادرات این کشور نیز مشتمل بر منسوجات، پوشاک (بافتنی و غیر بافتنی)، پنبه و غلات بوده و کالاهای وارداتی آن را سوخت‌های معدنی‌، ماشین‌آلات برقی و صنعتی، آهن، استیل و… شامل می‌شده است. روند تجاری صادراتی که بسیاری بر مبنای آن سال ۲۰۲۳ ‌را یک دوره تغییر چشمگیر برای اقتصاد پاکستان پیش‌بینی کردند و امید ‌دارند که این روند اقتصادی به ثبات خود ادامه داده و رشد قابل توجهی را از خود نشان دهد. رشدی که بتواند از طریق رویدادهای نمایشگاهی بین‌المللی چون‌«IRAN EXPORT 2024» بیشتر مورد توجه قرار بگیرد، برگزاری آن در چابهار، مزیت تجاری‌اش رو دو برابر کند و چه بسا اعتماد به نفس ۴۲ درصدی کسب و کار‌ها در این کشور را فزونی ببخشد.

انتخابِ برتر اقتصاد دریامحور

‌اما چابهار چگونه می‌تواند مزیت‌‌های اقتصادی در پاکستان را افزایش دهد و بستر سرمایه‌گذاری‌های بیشتر برای ایران در حوزه‌ی تجارت خارجی باشد؟ چابهار به عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاریِ خارج از تنگه هرمز، نقطه‌ی اتصالِ‌ کریدور شرق ایران به آب‌های آزاد و نزدیک‌ترین بندر به بازارهای آسیای میانه، افغانستان و پاکستان است که می‌تواند به عنوان مرکز ثقل تجارت جهانی، تراتزیت کالا و حتی گردشگری بدرخشد و در توسعه اقتصادی داخلی و خارجی ایران موثر باشد. چابهار به دلیل قرار گرفتن در ساحل دریای عمان، داشتنِ کوتاه‌ترین فاصله با مسیر تردد کشتی‌هایِ خارج از تنگه هرمز، فاصله کوتاه زمینی با مرزهای افغانستان و پاکستان و البته حضور قدرتمند بخش دولتی و خصوصی در زیرساخت‌ها و تجهیزات بندری، فرصتی بی‌بدیل را برای سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی چون پتروشیمی، فولاد، پالایشگاه و سایر واحدهای تولیدی ایجاد کرده که هرکدام می‌توانند نقشِ مهمی را در تولید، صادرات و اشتغال‌زایی ایفا کنند. علاوه بر آن، همجواری دوکشور پاکستان و افغانستان با سیستان و بلوچستان و از همه مهم‌تر وجود منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی چابهار، فرصت مناسب‌تری را برای تجارت خارجی چندجانبه به وجود آورده است. بندر چابهار با داشتن منطقه‌ی آزاد و دو بندر بزرگ شهید کلانتری و شهید بهشتی، در حال حاضر، می‌تواند به عنوان یک قطب تجاری اثرگذار داخلی و خارجی عمل کند و به عنوان دروازه ورود شرق به غرب، با آن‌که رقبای بزرگی چون مناطق آزاد «صحار» و «دقم» عمان و «گوادر» پاکستان را در کنار خود دارد، از ورای مزیت‌های نسبی و طبیعی نسبت به رقبا، اهمیت ژئوپلتیک و اقتصادی این منطقه و ایران را ملموس‌ و حساس‌تر کند. مزیت‌هایی مانند دسترسی به بازار ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلیون نفری افغانستان، کشورهای آسیای میانه و مشترک‌المنافع، روسیه و شمال آفریقا و ارتباط آن‌ها با اروپای شرقی که به خودی خود می‌تواند با شبکه‌سازی اقتصادی و تجارت‌های چندجانبه، سطح درآمد خارجی ایران را طبق نظریه لیندر افزایش دهد و سلیقه‌سازی تجاری کند. قابلیتی که حتی می‌تواند استراتژی‌های اقیانوس آبی تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری ایران را هم مشخص‌تر سازد؛ چرا که طبق برآوردهای ماه ژوئن ۲۰۲۳ بانک جهانی، رشد تولید ناخالص داخلی ایران برای سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ به ترتیب ۲٫۲ درصد و ۲ درصد تخمین زده شده است که این ارقام در گزارش جدید به ترتیب ۲ و ۱٫۷ واحد درصد ارتقاء پیدا کرده‌اند و افزایش تولید و صادرات نفت‌خام ایران در سال جاری توانسته کاهش تقاضای غیرنفتی خارجی در این دوره راه به خوبی جبران کند. از سویی تحلیل‌گران بانک جهانی معتقدند با توجه به تثبیت تولید نفت، رشد اقتصادی ایران در سال آینده تعدیل و حدود ۳٫۲ درصد خواهد بود و این بدان معناست که ایران نیاز دارد با فاصله‌گیری از درآمدهای نفتی (البته با اذعان به اینکه، تحریم، بزرگ‌ترین مشکل صادرات و تجارت خارجی ایران است)، راهی برای رونق تجارت غیرنفتی خود بیابد یا حتی در کنار صادرات فرآورده‌های نفتی، جغرافیای بازار تجاری ایران را تغییر دهد. تغییری که شاید پاکستان برای آغازِ آن، بد نباشد.