قطع گاز، پروپیلن وارداتی و غم صنعتگران
موس موکایی پنتون، آشتی دوباره با زمین
آذر 17, 1403
جهنم تولید در زمستان بیبرق و گاز
دی 11, 1403
قطع گاز، پروپیلن وارداتی و غمِ صنعتگران
صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از صنایع مادر و پایه، نقش برجستهای در اقتصاد کشور ایفا میکند. این صنعت کلیدی در ایجاد ارزش افزوده، تنوعبخشی به تولیدات و رونق صنایع پاییندستی تاثیر بسزایی دارد. زنجیره ارزش نفت و گاز پتروشیمی ایران، اینک یک صنعت حدودا ۲۳.۵ میلیارد دلاری است. این زنجیره، علاوه بر تامین نیازهای صنایع متنوع داخلی، سهم قابلتوجهی در صادرات غیرنفتی دارد و بخش مهمی از درآمدهای ارزی کشور به این صنعت وابسته است. در سال ۱۴۰۲، ظرفیت اسمی کل صنعت پتروشیمی به حدود ۹۶ میلیون تن رسید، اما میزان تولید آن همواره کمتر از ظرفیت اسمی بوده که قابل تأمل است؛ چون در کشوری که در مجموع منابع نفت گاز، رتبه اول جهان را در اختیار دارد، حدود ۲۰ میلیون تن عدمتولید در صنعت پتروشیمی که ۶۰درصد از این میزان به واسطه کمبود خوراک رخ میدهد، نگران کننده است.
توسعه ناتراز و قطع گاز پتروشیمیها
از سویی دیگر، با بهرهبرداری از فازهای جدید پارس جنوبی و افزایش تولید گاز طبیعی، رویکرد توسعه پتروشیمیهای خوراک گازهای متان و اتان یعنی واحدهای متانول، اتیلن و اوره / آمونیاک، در دستور کار شرکت ملی پتروشیمی و وزارت نفت قرار گرفته است. به همین واسطه پتروشیمی ایران به شکل قابلتوجهی به گاز طبیعی وابسته شده است. تا جاییکه گاز طبیعی شامل متان، اتان و…، بیش از ۷۰درصد از خوراک صنعت پتروشیمی را تشکیل میدهد؛ متانول با ۴۵ درصد، اتیلن با ۲۵درصد و آمونیاک با حدود ۱۹ درصد، بیشترین سهم را در سبد محصولات پایه پتروشیمی ایران دارند؛ که با توجه به روند افزایشی مصرف گاز طبیعی در مصارف خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده، پتروشیمیهای خوراک متان با مشکل جدی همراه خواهند شد. به عنوان نمونه، با آغاز آبان و شروع سرما، میزان مصرف گاز در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده، بر اساس آمار اعلامی شرکت ملی گاز به بیش از ۳۹۰ میلیون مترمکعب در روز رسید و این موضوع موجب قطع شدن بخشی از گاز شرکتهای پتروشیمی شده است. از طرفی، میدان گازی پارس جنوبی با مساله افت فشار روبه رو بوده و در صورت افت فشار، تامین اتان نیز بیشتر با مشکل همراه میشود. البته، مساله تامین پایدار خوراک در صنعت پتروشیمی، به گاز طبیعی ختم نمیشود. در میان واحدهای بین مجتمعی نیز وجود دارد؛ برخی از واحدهای تولیدکننده محصولات پاییندستی، به دلیل کمبود مواد اولیه خود، به ناچار با کمتر از ظرفیت اسمی فعالیت کرده و یا امکان تولید ندارند یا با یک سوم توان خود، سرپا باقی ماندهاند.
واردات پروپیلن و غم صنایع
محصولات پایه پتروشیمی یعنی آمونیاک، متانول، الفینها (اتیلن، پروپیلن و بوتادین) و آروماتیکها (بنزن، تولوئن و زایلینها)، اساس صنعت پتروشیمی را تشکیل میدهند. صنعت پتروشیمی ایران نیز، بر تولید متانول، آمونیاک و اتیلن متمرکز شده و دیگر محصولات پایه پتروشیمی، بخش کمتری از سبد محصولات پایه را تشکیل میدهند. در این میان، نکته قابل توجه سهم کمتر از ۳درصدی پروپیلن در سبد محصولات پایه پتروشیمی ایران است. این در حالی است که پروپیلن، ۱۸درصد از سبد محصولات پایه پتروشیمی در جهان را شامل میشود. به صورت کلی، پروپیلن در میان محصولات پایه پتروشیمی، دارای متنوعترین زنجیره ارزش بوده و محصولات پاییندستی آن همچون پلیکربناتها، پلیاورتانها، سوپرجاذبها، پلیپروپیلن، رزین اپوکسی و آکریلونیتریل علاوه بر ایجاد ارزش افزوده بسیار بالا، در صنایع راهبردی همچون بستهبندی، لیبل، پلاستیک، خودرو، ساختمان، پزشکی و نساجی کاربرد دارند. اما این در حالی است که بسیاری از محصولات پاییندستی پروپیلن در کشور تولید نشده و این محصولات از طریق واردات تامین میشوند؛ از واردات حدود ۲میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی، بیش از ۱٫۲میلیارد دلار به محصولات زنجیره ارزش پروپیلن اختصاص دارد. این میزان در شرایطی است که واردات برخی از محصولات در شرایط تحریم با مشکل روبهرو بوده یا واردات محصولاتی در کشور محدود شده است. البته برای افزایش تولید پروپیلن در کشور، طرحهای PDH و MTO/MTP تعریف شدهاند و در صورت بهرهبرداری از این طرحها، حجم قابلتوجهی به ظرفیت تولید پروپیلن کشور اضافه خواهد شد. اما نکته قابل تأمل این است که متناسب با افزایش قیمت گاز مایع، طرحهای PDH جذابیت اقتصادی خود را از دست داده و طرحهای MTO/MTP با محدودیتهای انتقال لایسنس همراه هستند.
راه حلی هست؟
بدینرو، اینک که دوره توسعه گسترده صنعت پتروشیمی عمدتا بر پایه خوراک گازی شکل گرفته و این موضوع علاوه بر تشدید ناترازی گاز کشور، منجر به کمبود مواد اولیه مورد نیاز صنایع پاییندستی شده و بسیاری از واحدهای صنعتی کشور تنها با ۲۵ درصد ظرفیت خود فعالیت میکنند، باید دنبال راهکاری موثرتر گشت. افزایش تولید پروپیلن برای صنعت ایران با وجود دلاری که از کانال ۸۰ هزار تومان عبور کرده و تحریمهایی که با قدرت در حال قلع و قمع چرخه تولید هستند، در حال حاضر ضروریترین است. بدینسان، با توجه به اینکه طرحهای PDH بازدهی بیشتری دارند، میتوان با ارائه تخفیف خوراک نسبت به افزایش جذابیت اقتصادی این طرحها اقدام کرد تا فرآیند توسعه این واحدها تسریع شود. برای تولید محصولات پرالتهاب داخلی نیز، باید طرحهای موجود پیگیری شده و طرحهای چابک جدید تعریف شود تا شاید بتوان با توسعه واحدهای کوچک که در زمان کوتاهتری به بهرهبرداری میرسند، چالش کمبود این محصولات در کشور را مرتفع کرد. هرچند بسیاری اعتقاد دارند، با وجود شکستهای قبلی، هنوز هم یکی از مهمترین راهحلها در کنار جذب سرمایهگذاری خارجی این است که خود شرکتها و هلدینگهای پتروشیمی در زمینه توسعه میادین سرمایهگذاری کنند. همچنین باید به سمت توسعه صنایع پتروپالایشگاهی متمایل شویم آنهم در شرایطی که پایدارترین خوراک برای توسعه آینده صنعت پتروشیمی، توجه به مشتقات نفتخام از طریق توسعه پتروپالایشگاهها و یکپارچگی طراحی پتروپالایشگاههاست که از اهمیت بالایی برخوردار بوده تا علاوه بر تبادل خوراک جهت حداکثرسازی ارزش افزوده، هزینههای عمومی کاهش پیدا کند.
