ضایعات و دور ریز مواد غذایی یک مشکل بزرگ جهانی است. هر سال ۱٫۳ میلیارد تن غذا – یک سوم کل مواد غذایی تولید شده برای مصرف انسانها در سرتاسر دنیا – از بین میرود یا دور ریخته میشود و بیش از ۴۰ درصد از تلفات مواد غذایی در سطح خردهفروشیها و در کشورهای صنعتی رخ میدهد؛ به نحوی که اگر ضایعات غذایی را بر اساس مقیاس جغرافیایی و مساحت یک کشور محاسبه کنیم، تلفات مواد غذایی، میتواند کشوری بزرگ، بعد از ایالات متحده آمریکا و چین باشد و درکشوری چون اسپانیا، کاهش ۲۹ درصدی آن، ۶۵ هزار وعده غذایی کامل را به چرخه و زنجیره تأمین غذایی بازگرداند. موضوعی که بیتوجهی بدان، به استناد گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد«FAO»، زنگ خطر را به صدا در میآورد و وضعیت بدِ دههی گذشته را به بحران میکشاند. کمااینکه گزارش اخیر صندوق جهانی طبیعت «WWF» هشدار داده است اینک ۱٫۲ میلیارد تن غذای تولید شده در سطح جهان قبل از اینکه مزرعه را ترک کند از بین میرود، به ازای هدررفت ۲٫۵ میلیارد تن غذا در مزارع، انتشار گاز دیاکسیدکربن که عمدهترین گاز گلخانهای مسوول گرمایش زمین است، بیشتر میشود و تولید سرمایه ۲۰ میلیارد دلاری از طریق ابتکاراتی چون «مسابقه تا صفر» و «اتحاد جاهطلبانه برای اقلیم» فقط تا حدودی میتواند نقشِ کاتالیزگر برای توسعهی انرژیهای پاک و حمایت از کاهش فقر را داشته باشد.
کمااینکه به استناد«WWF»، در حال حاضر، ۵۸ درصد از زیانهای مرحله برداشت جهانی درکشورهایی با درآمد بالا یا متوسط چون آمریکای شمالی، اروپا و مناطق صنعتی آسیا رخ میدهد، این کشورها مکانیزاسیون پیشرفتهتری در کاشت و برداشت دارند، یک سوم کل جهان جمعیت جهان را دارا هستند و نگرانکنندهتر آنکه، بخش قابل توجهی از غذای هدر رفته در مزارع این کشورها یا کشوری مانند بریتانیا کاملاً ایمن، سالم و قابل خوردن است. به نحوی که فقط از ۹٫۵ میلیون تن ضایعات غذایی سالِ ۲۰۱۸، بیش از ۶٫۴ میلیون تن آن یعنی چیزی برابر با ۱۵ میلیارد وعده غذایی میتوانست خورده شود، به ۴۵ میلیون نفر آوارهی دچار فقر غذایی در سوریه، افغانستان، کنگو، یمن، اتیوپی، سودان و… کمک کند، جان ۲۶ میلیون کودک زیر ۵ سالِ دچارِ رنج کمبود غذا را نجات دهد، از تلف شدن ۱۷٫۵ میلیون کودک در ۱۰ کشور دچار به بحران غذایی، جلوگیری کند، ۱۹۳ میلیون نفر را از ناامنی شدید غذایی بیرون بیاورد و از فاجعه قحطی و کاهش ذخایر مواد غذایی جهان در سال ۲۰۲۳ بکاهد. فاجعهای که با توجه به جنگ اوکراین و روسیه، اختلالات اقلیمی و همهگیری کرونا به شدت خطرناک است و میتواند دنیا را به جنگ آب و غذا بکشاند؛ هرچند به زعم پژوهشگران با کمک فناوری و هوشمندسازی فرآیند تولید و بستهبندی میتوان تا حدودی از سطح این وخامت کاست و به سهامداران برای تصمیمگیری بهتر از طریق استراتژی جهانی «استفاده اغلب نادیده گرفتهشده» و در راستای کاهش اتلاف در مزرعه کمک کرد. کاری که از آن در آخرین گزارش جهانی بحرانهای غذایی«GRFC» – ماه می ۲۰۲۲ – تحت عنوان تلاش برای«نجات زمین از قحطی» و در صنعت غذا و بستهبندی با نام «کنسرسیوم لیبلهای هوشمند» با هدف جلوگیری از شکستِ زمین یاد شده است.
به استناد «کنسرسیوم لیبلهای هوشمند» و بیانیه موسسه چشمانداز پایدار غذا و بحرانهای آب و هوایی«WRAP»، ۸ تا ۱۱ درصد از مردم دنیا عمدتاً یا به طور کامل ازطریق دادههای درج شده بر روی لیبل محصولات غذایی مانند تاریخ تولید و انقضاء، تصمیم میگیرند یک ماده غذایی را بخورند یا از آن استفاده نکنند. خردهفروشان نیز بر اساس لیبل برای استفاده از یک کالای ایمن و تخمینهای محافظهکارانهی سود و زیان، اقدام به خرید یک محصول و اضافهکردن آن به قفسه فروشگاهها میکنند. بدینسان هر چه فرآیند لیبلزنی و چاپ آن بر روی محصول هوشمندتر و مبتنی بر فناوریهای دقیق مانندIML باشد و خود لیبلها هم بر استاندارد ایمنی و سلامت غذایی بیفزایند، بیشتر میتوان از فساد مواد غذایی، دور ریز و ضایعات آنها کم کرد. علاوه بر آن، اتصال شناسههای دیجیتال قابل اسکن روی محصولات غذایی که میتواند اطلاعات محصول را بدون وقفه قابل بازخوانی کند و امکان ردیابی کالا را در طول زنجیره توزیع بالا ببرد، نیز کمک خواهد کرد تا فروشندگان و خریداران از تاریخ فاسد شدن محصول زودتر آگاه شوند و روند فروش یا استفاده از آن را سرعت ببخشند.
همچنین به واسطه حسگرهای هوشمند، امکان بررسی کیفیت محصول، شیوه نگهداری و پارامترهایی مانند دما و رطوبت که به شدت بر روی فساد غذایی اثرگذار هستند، فراهم میآید بدون آنکه نیاز به بررسی دستی هر کالا باشد و هزاران ساعت از زمان نیروی انسانی به هدر رود. از طرف دیگر لیبلهای دیجیتالی این قابلیت را به مصرفکنندگان نهایی و خردهفروشان میدهند که از طریق قیمتگذاری انعطافپذیر و متکی بر فناوری و با تغییر پویای قیمت محصولات، به سودی دو جانبه برسند. در واقع خردهفروشان میتوانند گزینههای بیشتری را در اختیار مصرفکنندگان قرار دهند و اقلام خوراکی را با توجه به تاریخ مصرفشان و با قیمتهای متفاوتی به آنها عرضه کنند تا در مقابل بر اساس بودجه خرید و زمان مورد نیاز برای مصرف به صورت آزادانهتر عمل کرده، صرفهجویی مالی داشته باشند و از پرتو این تعامل دوسویه، محصولات غذایی کمتری فاسد شده یا دور ریخته شوند؛ فرآیندی که استمرار و اجرای آن در سطح و مقیاس کلان به همکاری نزدیک بین شرکتهای بستهبندی، تولیدکنندگان مواد غذایی و شرکتهای فناوری میانجامد و با قابلیت ردیابی«از مزرعه تا چنگال»، بهبود کارایی در زنجیره تأمین و کاهش ضایعات مواد غذایی را میسر کرده و بدون آنکه دقیقهای از دست رود، رد پای صنعت غذا که مسوول ۱۰ درصد از انتشار گازهای گلخانه ای در جهان است، را کمرنگ میکند.
مترجم: آسیه اسدپور، مدیر ارتباطات راهبردی و بینالملل آنیلپک