سادهترین ماشینی که با تغذیه دستی و برگبرگ کاغذ، یک کار حروفی تک رنگ کوچک را به چاپ برساند، یک ماشین چاپ محسوب میشود، همچنان که یک ماشین چاپ پیشرفته ده رنگ بزرگ با امکانات و تجهیزات و سیستمهای کنترل مختلف با سرعت ۱۵۰۰۰ چاپ در ساعت نیز ماشین چاپ خوانده میشود.
در اینجا تقسیمبندیهای بسیار کلی از انواع ماشینها (بدون توجه به روش چاپ آنها) ارایه میشود، به این منظور که درک درستی از تنوع ماشینآلات چاپ و قابلیتها و کارکردهای آنها حاصل شود.
ماشینی، نیمه ماشینی و دستی
همه روشهای چاپ تماسی میتوانند به صورت دستی، نیمهاتوماتیک و یا اتوماتیک وجود داشته باشند. بد نیست بدانیم که کتابها و نشریات ابتدا با دستگاههای دستی و سپس پایی و پس از آن برقی چاپ شدهاند. دستگاههای چاپ به تدریج تکامل یافتهاند و به امکانات پیشرفته مجهز شدهاند. در همه این دستگاهها اصول پایهای چاپ تغییر نکرده است.
امروزه بالاترین سطح اتوماسیون و تکنولوژی دیجیتال و نیز امکانات نرمافزاری و سختافزاری، همپای دستاوردهای علم مکانیک و الکترونیک در صنعت چاپ مورد استفاده قرار میگیرد.
بسیاری از عملیاتی که در ماشینهای معمولی به صورت دستی انجام میشوند، در سیستمهای جدید به مدد اتوماسیون و تجهیزات جانبی، از راه دور کنترل شده ، یا به طور خودکار قابل اجرا هستند. (مانند تنظیم شیرهای مرکب، بستن پلیت، جدا کردن باطلهها، شستوشوی نوردها و …) در مورد سطوح مختلف اتوماسیون ماشین چاپ و اجزای هر قسمت ازآن، دهها نکته فنی و تخصصی در هر یک از انواع ماشینها قابل بررسی و طبقهبندی کردن است.
ماشینها در همه روشهای چاپ به دو صورت زیر ساخته میشوند:
۱٫ ورقی (یعنی تغذیه سطح چاپشونده بهصورت ورقورق یا تکتک)
۲٫ رول (یعنی تغذیه سطح چاپ بهصورت نوار ممتد و پیوسته)
در این طبقهبندی عام فرقی نمیکند که ماشین از چه میزان اتوماسیون برخوردار باشد. در ماشینهای جوهرافشان لارجفرمت به جای ورقی، اصطلاح ماشینهای تخت بهکار میرود و در موارد دیگر مثل ماشینهای گردزن یا چاپ روی بطری و اشیای سه بعدی ممکن است نامهای دیگری بهکار رود، ولی در مفهوم تعریف کلی ما خللی ایجاد نمیکند.
ماشین افست چاپ روزنامه، ماشین سیلک اسکرین چاپ پارچه و ماشین فلکسو برای چاپ کاغذ دیواری و ماشین هلیوگراور چاپ لفاف، معمولاً همگی بهصورت رول ساخته میشوند.
تکرنگ و چند رنگ
ماشینهای چاپ مربوط به همه روشهای چاپ، ممکن است به صورت تکرنگ یا چند رنگ ساخته شوند.
دستگاهی که بتواند در یک بار عبور کاغذ یا سطح چاپ شونده، یک رنگ مرکب را به آن منتقل کند، یک ماشین چاپ تکرنگ است. به مجموعه تجهیزاتی که انتقال مرکب برای یک چاپ تکرنگ را انجام میدهند، یک واحد یا یک یونیت چاپ میگویند.
برای مثال در چاپ افست ورقی، مجموعه مرکبدان، نوردهای مرکب، مخزن آب و نوردهای انتقال رطوبت، سیلندر چاپ، سیلندر لاستیک و سیلندر پلیت که در ارتباط با هم کار میکنند، یک یونیت چاپ افست را تشکیل میدهند. چنانچه به جای یک یونیت- در فاصله قسمت تغذیه (ورودی) تا قسمت تحویل (خروجی) ماشین چاپ- چند یونیت چاپ قرار گرفته باشد، آن ماشین چاپ چند رنگ نامیده میشود.
بعد از ماشینهای چاپ تک رنگ، بیشترین تعداد ماشینهای چاپ به صورت دو رنگ و چهار رنگ ساخته میشوند. در ماشینهای ورقی و رول، ترکیببندیهای مختلفی از یونیتهای چاپ (چند رنگ) ارایه میشود و متناسب با نیاز سفارشدهندگان ماشینهای پنج رنگ، هشت رنگ، ده رنگ و بالاتر نیز ساخته میشوند.
در مواردی این ترکیب بندی به صورتی است که همه رنگها در یک روی کاغذ چاپ شوند و در بعضی ماشینها، چند رنگ در یک طرف و چند رنگ در طرف دیگر کاغذ قابل چاپ است.
بسیاری از ماشینهای دو رنگ که به پشت و روزن معروف هستند، در یک گذر کاغذ، پشت و روی آن را بهطور همزمان چاپ میکنند. این ماشینها برای چاپ کتاب و مجلههای تکرنگ بسیار مناسب است. در مواردی یکی از یونیتهای چاپ را به جای مرکب، به ورنی اختصاص میدهند. معمولاً در ماشینهای پنج رنگ، یونیت آخر به ورنی اختصاص مییابد.
در ماشینهای بالاتر از ۵ رنگ، چهار یونیت برای مرکبهای چهار رنگ (CMYK) و یونیتهای دیگر برای رنگهای خاص یا رنگهای تکی (Spot) و ورنی استفاده میشود. علاوه بر اینها در بعضی ماشینها یونیتهای خاص اضافه میشود.
برای مثال به جای یونیت چاپ، واحدی برای چسب زدن و یا طلاکوبی قرار میگیرد. البته به معنای دقیق کلمه این موارد نباید در طبقهبندی چند رنگ مورد بررسی قرار گیرد. این مبحث را در عملیات پیوسته in line توضیح میدهیم.
ترکیببندی یونیتهای چاپ ممکن است به صورت خطی و پشت سر هم باشد و نیز ممکن است دو به دو زیر و روی کار قرار گیرند. (مانند چاپ لاستیک به لاستیک در ماشینهای افست رول یا ورقی) همچنین ممکن است یونیتهای چاپ دور یک سیلندر چاپ مرکزی و روی محیط یک دایره در مسیر عبور کاغذ قرار گیرند. (مانند ماشین فلکسو سیلندر مرکزی) یونیتهای چاپ در بعضی ماشینهای چاپ رول (روزنامه) با ترکیببندی خاصی بهصورت ماهوارهای یا اقماری Satellite و در یک ساختار عمودی ساخته میشوند، در حالی که در بعضی ماشینهای چاپ روزنامه با ترکیبی شبیه I وY وH قرار میگیرند.
انواع خشککنها
انواع ماشینهای چاپ از هر روش که باشند، ممکن است دارای تجهیزاتی برای خشک شدن و تثبیت مرکب باشند. هر چند که بسیاری از ماشینهای چاپ بدون چنین تجهیزاتی هستند. از آنجا که خشک شدن مرکب روی سطح چاپی از مهمترین مسایل چاپ است، هم سازندگان مرکب و هم سازندگان ماشینهای چاپ تلاش زیادی به خرج میدهند تا امکان خشک شدن سریع و مطمئن مرکب را فراهم سازند. در اینجا ما وارد این بحث بسیار مفصل و دقیق نمیشویم.
مسایل مربوط به فرمولاسیون مرکب را با همه اهمیتی که دارند، در اینجا کنار میگذاریم و به اجمال درباره تجهیزات ماشینآلات چاپ برای خشک شدن مرکب اشاره میکنیم. تنها لازم است این نکته گفته شود که مرکبهایی که برای چاپ در ماشینهای دارای خشککن ساخته میشوند، با مرکبهای دیگر تفاوت دارند، به همین ترتیب مرکبهایی که برای انواع خشککن ساخته میشوند، نیز با یکدیگر تفاوت دارند. مرکبسازان مشخصات انواع مرکب را روی ظرفهای آنها مینویسند و چاپکاران نیز باید این مرکبها را بشناسند.
در ماشینهایی که هیچگونه تجهیزاتی برای خشک شدن کار چاپی ندارند، مرکب با هوای محیط خشک میشود. در این صورت معمولاً سرعت کار پایین میآید و در مواردی مثل کارگاههای چاپ سیلک، کارها را در محیط پهن میکنند تا خشک شود. در ماشینهای بدون خشککن برخی مواد شیمیایی (افزودنی) را با مرکب ترکیب میکنند که خاصیت خشک شدن آن را به روش شیمیایی تسریع میکند.
خشککن پودری: یکی از معمولترین خشککنها در ماشینهای افست ورقی، پودرپاش است که پودر سفیدرنگی (شبیه پودر بچه) را روی سطح چاپ شده، میپاشد. دانههای بسیار ریز پودر که به شکل کروی هستند، روی کار مینشینند و مانع تماس برگ بعدی میشوند. فاصله اندکی که توسط دانههای پودر، بین برگهای چاپ شده ایجاد میشود، موجب جریان بسیار ضعیف هوا میشود.
پودرها سپس جذب مرکب میشوند، بدون اینکه اثری در رنگ آن بگذارند. در این حالت ماشینچیها توجه دارند که تعداد نسخههای چاپی در قسمت تحویل، خیلی زیاد نشود، زیرا فشار وزن ورقهای چاپ شده میتواند مقاومت دانههای پودر را از بین ببرد. اپراتورها باید از شرایط کار، مشخصات فنی و نیز دستورالعملهای ایمنی مربوط بهکار کردن با پودر را به درستی مطلع باشند و گرنه هم به کیفیت کارهای چاپی و هم به سلامت خود آسیب میرسانند.
خشککن حرارتی: خشککنهای حرارتی که بخاری نیز نامیده میشوند، بهصورتهای مختلف ساخته میشوند، انواع شعلهای و هوای گرم با سیستم گرمایی المنت برقی، یا شعله گاز از رایجترین خشککنها هستند. در ماشینهای مجهز به خشککن هوای گرم، کار چاپی در حین عبور با دمش هوای گرم، خشک میشود.
در حالی که در نوع شعلهای، شعله در نزدیکی کاغذ و حتی در تماس با کاغذ قرار میگیرد. سرعت حرکت کاغذ، مانع آتش گرفتن میشود و در صورت توقف ماشین، ابتدا شعله خاموش میشود. خشککن شعلهای بیشتر در ماشینهای رول کاربرد دارد. ماشینهای رول افست به دو گروه مهم: خشککن یا هیتست(heat set) و بدون خشککن یا کلدست (Cold set)تقسیم میشوند.
ماشینهای چاپ روزنامه معمولاً از نوع کلدست هستند. ماشینهای رول هیتست که به خاطر تجهیزات خشککن گرانتر هستند و البته کیفیت بهتری دارند، ماشینهای چاپ تجاری یا کمرشیال Commercial نیز خوانده میشوند. در سالهای اخیر نوع بینابینی نیز پدید آمده که به نیمه تجاری یا Semi Commercial موسوم است و قابلیت چاپ مرکبهای کلدست و هیتست را داراست.
خشککن اشعهای: عمدهترین خشککنهای اشعهای عبارتند از: مادون قرمز (IR) و ماوراء بنفش(UV). خشککنهای آیآر، با تابش اشعه IR و ایجاد گرما، کار چاپی را خشک میکنند. در صورتی که خشککنهای UV، با تابش اشعه UV موجب پلیمر شدن مرکبهای UV میشوند. مرکبها و وارنیشهای UV دارای خاصیتی هستند که تا در معرض اشعه UV قرار نگیرند، خشک نمیشوند. تعداد لامپها، اندازه و میزان تابش آنها، متناسب با سطح کار و نیز سرعت حرکت آن، انتخاب و تنظیم میشود.